Συνέλευση των Καλτεζών (1821) και το Πρώτο Πολιτειακό Κείμενο της Ελλάδος

Η Συνέλευση των Καλτεζών (1821) και το Πρώτο Πολιτειακό Κείμενο της Ελλάδος

Η φωτογραφία είναι από το «βιβλίο Καλτεζών» της Ιεράς Μονής Αγίου Νικολάου Καλτεζών

Οι πολιτικές και στρατιωτικές αρχές που είχαν συγκροτηθεί τις πρώτες ημέρες του Αγώνα το 1821, όλες τοπικές, δεν ήταν δυνατόν να δράσουν πέραν της περιοχής που καθεμιά αντιπροσώπευε ή ήλεγχε. Υπήρχε άμεση ανάγκη για την καθιέρωση μιας ενιαίας πολιτικής και στρατιωτικής διοίκησης που θ’ αναλάμβανε την καθοδήγηση του αγώνα στην Πελοπόννησο κι η οποία θα έπρεπε ν’ αντιπροσωπεύει όλες τις επαρχίες απελευθερωμένες, επαναστατημένες και μη. Την πρωτοβουλία για την σύγκληση της Συνέλευσης έλαβε η Μεσσηνιακή Γερουσία που όρισε τόπο των εργασιών την μονή του Αγίου Νικολάου στην Μαντινεία κοντά στο χωριό Καλτεζές (Καλτετζές ή Καλτεζιές). Η Μεσσηνιακή Γερουσία ήταν επαναστατική επιτροπή που συγκροτήθηκε αμέσως μετά την απελευθέρωση της Καλαμάτας (23 Μαρτίου) και της οποίας την προεδρία ασκούσε, τιμής ένεκεν, ο Πέτρος Μαυρομιχάλης (Πετρόμπεης).

Αντιπρόσωποι από διάφορες περιοχές συγκεντρώθηκαν εκεί το τελευταίο δεκαήμερο του Μαΐου 1821. Η Συνέλευση κατ’ ουδένα τρόπο μπορεί να θεωρηθεί αντιπροσωπευτική καθώς από τους εικοσιτέσσαρες μητροπολίτες και επισκόπους της Πελοποννήσου συμμετείχαν μόνο ο Άνθιμος Έλους και ο Θεοδώρητος Βρεσθένης, από τους προκρίτους της Ηλείας, Αχαΐας και Κορινθίας ουδείς προσήλθε ενώ Υδραίοι και Σπετσιώτες, αν και εκλήθησαν, αρνήθηκαν να λάβουν μέρος περιμένοντας την άφιξη του Δημητρίου Υψηλάντη («…Πραγματικώς από της συνελεύσεως ταύτης έλιπον διάφορα πρόσωπα υπολήψεως και επιρροής,…») [1]. Έτσι «…ούτε ο Π. Πατρών, ούτε ο Ζαήμης, ούτε ο Λόντος, ούτε ο Σισίνης ή ο Νοταράς, ήλθον ή έλαβον τότε μέρος εις ταύτην την σύναξιν, μη συμφωνούντες περί του τρόπου και του χρόνου˙ οι δε συναχθέντες παρ’ ουδενός οχληθέντες και εν παραβύστω εκείνη θέση συσκεφθέντες…» [2]. Αν και δεν προκύπτει αμέσως είναι πιθανόν η Συνέλευση να ήθελε να προλάβει αυτήν ακριβώς την άφιξη του Δημητρίου Υψηλάντη, ο οποίος είχε ορισθεί από τον αδελφό του Αλέξανδρο «Πληρεξούσιος του Γενικού Επιτρόπου της Αρχής» [3].

Έτσι η Συνέλευση των Καλτεζών ορθώς θεωρείται κατά πολλούς μελετητές ολιγαρχική. Βασική αδυναμία της υπήρξε ο αποκλεισμός των οπλαρχηγών: ακόμη κι ο Κολοκοτρώνης, παρά την ισχύ του και το αξίωμά του δεν είχε κληθεί, όπως προκύπτει από την δυσφορία που εκφράζει σχετικά στ’ Απομνημονεύματά του [4].

Στην Συνέλευση προήδρευσε, αυτοδικαίως, ως επί κεφαλής της Μεσσηνιακής Γερουσίας (ή Συγκλήτου), ο Πέτρος Μαυρομιχάλης. Την 26η Μαΐου η Συνέλευση εξέδωσε την μόνη (γνωστή) Πράξη της (Πράξις Α’), δια της οποίας αποφασίσθηκε η διεύθυνση του Αγώνα «μέχρι της αλώσεως της Τριπολιτσάς», συνιστώντας μιαν ανώτατη αρχή και διορίζοντας Αρχιστράτηγο, με τρόπο σαφώς δικτατορικό: «…καθ’ ον τρόπον η θεία πρόνοια τους φωτίση … χωρίς να εμπορή τινάς να αντιτείνη, ή να παρακούη εις τα νεύματα και διαταγάς των».



Έτσι ιδρύθηκε η «Γερουσία όλου του Δήμου των επαρχιών της Πελοποννήσου», αποτελούμενη από τους Θεοδώρητο Βρεσθένης, Σωτήριο Χαραλάμπη, Αθανάσιο Κανακάρη, Αναγνώστη Παπαγιαννόπουλο, Θεοχάρη Ρέντη και Νικόλαο Πονηρόπουλο. Η Γερουσία θα συνεργαζόταν με τον (αρχιστράτηγο)Πέτρο Μαυρομιχάλη για «… να συσκέπτωνται, προβλέπωσι και διοικώσι, και κατά το μερικόν και κατά το γενικόν, απάσας τα υποθέσεις, διαφοράς και παν ό,τι συντείνει εις την κοινήν ευταξίαν, αρμονίαν, εξοικονομίαν τε και ευκολίας του ιερού αγώνος».

Από τις 27 Μαΐου 1821 η Πελοποννησιακή Γερουσία εγκαταστάθηκε στην μονή Χρυσοπηγής στην Στεμνίτσα. Εμμέσως, από την ανάλυση των διαφορών της με τον τρόπο διακυβέρνησης που επιθυμούσε να εγκαθιδρύσει ο Δημ. Υψηλάντης [5], μπορούμε να συνάγουμε ότι η Γερουσία έδωσε κύρος και αρμοδιότητες (στρατιωτικές, πολιτικές και φορολογικές) σε τοπικούς άρχοντες, στερώντας έτσι την Επανάσταση από μιαν ισχυρή κεντρική αρχή που πιθανόν να διεξήγαγε αποτελεσματικότερα τον Αγώνα.

Αν και ο ολιγαρχικός χαρακτήρας, το αυθαίρετο και ανομιμοποίητο της σύστασής της και τα προσκόμματα που έφερε στην διεξαγωγή του Αγώνα έχουν, όχι αδίκως, επικριθεί [6] ουδείς μπορεί ν’ αρνηθεί τον σημαντικό ρόλο που έπαιξε σε ηθικό κυρίως επίπεδο αυτή η πρώτη απόπειρα δημιουργίας μιάς(έστω τοπικής στην Πελοπόννησο) ανεξάρτητης Ελληνικής κρατικής αρχής: «…εσχηματίσθη γενική τις αρχή εν Πελοποννήσω … όπερ πολύ ωφέλησεν ηθικώς και ως καλόν εξετιμήθη» [7]. Ορθώς έτσι θεωρείται η Πράξη των Καλτεζών ως το πρώτο Πολιτειακό κείμενο της Ελλάδας [8].

Παρά το ότι η διάρκειά της είχε ορισθεί μέχρι την πτώση της Τριπολιτσάς (23-26 Σεπτεμβρίου) η Πελοποννησιακή Γερουσία, αντιδρώντας στα σχέδια του Δημητρίου Υψηλάντη, που επιθυμούσε την εγκαθίδρυση ενός από πολύ συγκεντρωτικωτέρου συστήματος, υπέγραψαν (30 Σεπτεμβρίου 1821)Συμφωνητικό (με συνυπογράψαντες τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Κυριακούλη Μαυρομιχάλη, Παναγιώτη Γιατράκο και Αναγνωσταρά) στο οποίο επεκύρωσαν «…το εν Καλτεζαίς γενόμενον σύστημα ίνα επικρατήση η ιδία Γερουσία και οι εκλεχθέντες Γερουσιασταί, άχρι της πληρεστάτης γενικής συνελεύσεως Πελοποννήσου…» [9].

Η διαμάχη με τον Υψηλάντη συνεχίσθηκε μέχρι την Συνέλευση του Άργους και την υπογραφή (27 Δεκεμβρίου στην Επίδαυρο) του Οργανισμού περί Προσωρινής Διοικήσεως, η Προεδρία του οποίου ανετέθη στον Δημ. Υψηλάντη. Με ειδικό άρθρο του Προσωρινού Πολιτεύματος της Ελλάδος η Γερουσία και άλλοι τοπικοί οργανισμοί υπήχθησαν «στις αποφάσεις της Διοικήσεως» [10]. Η Γερουσία (μαζί με τους υπολοίπους τοπικούς οργανισμούς)καταργήθηκε με ψήφισμα που καταχωρήθηκε ως Ε’ Πρακτικό της Β’ Εθνοσυνέλευσης την 30η Μαρτίου 1823.

Σχετικά (ενδεικτικά) :
[1] Φιλήμων, Δοκίμιον Ιστορικόν περί της Ελληνικής Επαναστάσεως, Αθήναι 1859, τόμος Γ’ σελ. 294
[2] Οικονόμου Μ., Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, σελ. 153
[3] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (εκδοτική Αθηνών), τόμος ΙΒ’, Αθήναι 1975, ΙΕΕ, σελ. 129
[4] Κολοκοτρώνης, Διήγησις Συμβάντων της Ελληνικής Φυλής, Αθήναι 1846, σελ. 74
[5] Πρβλ. Μαμούκα,( ΔΥψ) Γενικός Οργανισμός της Πελοποννήσου, (Γερ) Οργανισμός και Γνώμη του Λαού της Πελοποννήσου, (Γερ) Προσθήκη β’ και Πρότασις του Λαού, (ΔΥψ) Προσθήκη και β’ Πρότασις του Πρίγκηπος.
[6] Finley G., A History of the Greek Revolution and the Reign of King Otto, London 1971, τόμος.1ος, σελ. 233 κ.α.
[7] Οικονόμου Μ., Ιστορικά της Ελληνικής Παλιγγενεσίας, ό.α.
[8] Θα πρέπει να έχουμε κατά νου ότι η πρώτη διεθνή αναγνώριση του Ελληνικού κράτους έγινε το 1830 με τα πρωτόκολλα της ανεξαρτησίας, τα οποία θα παρουσιάσουμε προσεχώς.
[9] Ιστορία του Ελληνικού Έθνους (εκδοτική Αθηνών), τόμος ΙΒ’, Αθήναι 1975, ΙΕΕ, σελ. 197
[10] Προσωρινό πολίτευμα της Ελλάδος, παράρτημα ρα’

Κείμενο : Δημήτρης Νικολάου

www.fekyou

www.30spartiates.blogspot.com